Kerkelijk Werkers

Kerkelijk Werkers hebben ook een eigen geschiedenis in de protestantse kerk in Nederland.
Hieronder een kort overzicht van die geschiedenis.

A. Geschiedenis in de Hervormde kerk
B. Geschiedenis in de Gereformeerde kerk
C. Huidige situatie en toekomst perspectieven

Het archief van de VKW is ondergebracht bij het IISG (Internationaal Instituut voor sociale geschiedenis) te Amsterdam.

A. Geschiedenis in de Hervormde kerk

Als we ons bezighouden met de Protestantse Kerken in Nederland, dan moeten dit jaar de slingers worden opgehangen in één van de kapellen van de wereldkerk.
Want wat is het geval?
De kerkelijk werkers vierden in 2004 hun 150-jarig bestaan. Reden genoeg om eens terug te zien op deze anderhalve eeuw kerkenwerk.

Het begon bescheiden. Wie na een tamelijk eenvoudige theologische scholing de akte Godsdienstonderwijs had verkregen kon zich door een kerkenraad of evangelisatievereniging laten benoemen als godsdienstonderwijzer.
Het waren mannen (de vrouwen zijn er later bijgekomen) die op de meest uiteenlopende plaatsen werden ingezet. Behalve godsdienstonderwijs op de openbare scholen verrichten zij ook andere pastorale werkzaamheden, zoals het leiden van begrafenissen. Ook deden sommigen colportagewerk met bijbels en andere stichtelijke lectuur langs de huizen.
Ze werden dan ook met allerlei namen aangeduid, b.v. ziekentrooster, "leer-" of "catechiseermeester".
Hun sociale positie was niet best. Wellicht was dat de reden dat men al spoedig kwam tot het stichten van verenigingen tot onderlinge opbouw. Verenigingen die zich vooral het lot van hun weduwen aantrokken en tot ondersteuning van hen al snel het z.g. "Liefdefonds" oprichtten.

Toen in de loop van de vorige eeuw twee bekende verenigingen, de "Amsterdamse" en de "Rotterdamse", fuseerden, werd er tevens een concurrerend ondersteuningsfonds "Zarfath" opgericht.
Hoewel de kerkelijke twisten ook aan de Vereniging van Godsdienstonderwijzers niet voorbij gingen, wilde men beslist boven de modaliteiten blijven staan. Lang voor anderen daaraan dachten wilde men interkerkelijk openstaan naar veel kanten. In de loop der jaren zijn dan ook Remonstrantse, Doopsgezinde en Lutherse godsdienstonderwijzers lid geweest.

Als in het midden van de vorige eeuw de Vereniging van Godsdienstonderwijzersverenigingen wordt opgericht, groeit daarna het aantal leden gestaag. In 1949 treedt het eerste vrouwelijke lid toe.
Zij zullen trouwens een steeds belangrijkere rol gaan spelen, met name in allerlei bestuursfuncties.
De ondersteuningsfondsen, voor weduwen bedoeld, mondden tenslotte uit in het z.g. "Weduwenfonds". Dit fonds heeft bestaan tot 1994. In 1993 deed het landelijke arbeidscontract haar intrede en was iedereen via de overheid verzekerd. Het fonds is omgezet in een studiefonds ten bate van de leden van de Vereniging Kerkelijk Werkers.

De kerkorde, die door de Ned. Hervormde Kerk in 1951 werd ingevoerd, heeft ook uitstraling gehad naar de nu jubilerende vereniging. Kon men voorheen min of meer particulier worden opgeleid voor de akte Godsdienstonderwijs, na 1951 heeft de Ned. Hervormde Kerk deze opleiding zelf ter hand genomen. De naam "godsdienstonderwijzer" verdween en werd vervangen door "catecheet". In de vorm van een soort "overlegorgaan" kwam er een koppeling met de landelijke kerk. Een duidelijk gevolg was ook dat er officiële salarisschalen werden ingevoerd. De aanstelling voor een werkkring in de Hervormde kerk behoefde voortaan ook landelijke goedkeuring.

In het begin van de 70er jaren groeide er een probleem met de hulppredikers, catecheten, die een opleiding tot hulpprediker hadden gevolgd. Zij konden niet doorstromen naar een predikantsplaats. Voor hen en ook voor hen die nog de opleiding tot hulpprediker volgden, besloot de Generale Synode in 1978 tot een regeling die toelating gaf tot het predikantschap. Zij konden bij voldoende kennis en bekwaamheid, predikant worden. Verschillende leden zijn toen predikant geworden. Sommigen van hen bedankten toen voor de Vereniging, anderen bleven haar trouw. Niet alle daarvoor aangemelde hulppredikers brachten het tot predikant.

Rond 1983 ontstond de mogelijkheid om opgeleid te worden voor het godsdienstonderwijs via de akten MO-A en MO-B. Kort daarna ontstonden de eerste theologische opleidingen aan HBO-instellingen. Op grond van een hervormd synodebesluit in 1986 - later gevolgd door een gereformeerd synodebesluit - kreeg uiteindelijk een vijftal opleidingen kerkelijke erkenning voor wat betreft de nieuwe opleiding in de zogenoemde 'algemene beroepenvariant', die, in onderscheid tot de onderwijs-opleiding, ook wel de 'pastorale' variant genoemd wordt. Het ging hierbij om een opleiding op tweedegraadsniveau, die bij de invoering van de BAMA-structuur in het hoger onderwijs een Bachelor-opleiding werd. Als gevolg hiervan werd de hervormde opleiding tot catecheet in '92 beëindigd. De jubilerende "kerkelijk werker" kan terugzien op anderhalve eeuw positieve ontwikkeling.

B. Geschiedenis in de Gereformeerde kerken

Godsdienstonderwijzers en catecheten kwamen in de Gereformeerde Kerken niet voor.
Totdat in de 70-er jaren, onder invloed van het tekort aan voorgangers in de zondagse diensten, er incidenteel preekconsenten werden verstrekt aan niet academisch opgeleiden. Ook kwamen er in sommige kleine gemeenten pastorale werkers.
In de regio Groningen kwam af en toe een zestal mensen bij elkaar om hun ervaring uit te wisselen en om elkaar onderling te bemoedigen. Vooral de wisselende manier waarop hogere kerkelijke instanties met dit nieuwe gegeven omgingen vormde vaak onderwerp van gesprek.
Rond 1980 besloot men tot het oprichten van een vereniging en het werven van nieuwe leden.
Op 22 oktober 1981 werd bij notaris Wilts in Roden de "Vereniging voor pastorale werkers in de Gereformeerde Kerken in Nederland" opgericht, met aanvankelijk 12 leden. De ledenwerving verliep voorspoedig maar de leden kwamen allemaal uit de noordelijke drie provincies.
Dit vond men geen goede zaak en er werden stappen ondernomen om uit te groeien tot een landelijke vereniging. Dit lukt aanvankelijk wonderwel en de vereniging groeide tot circa 70 leden.
Doelstelling van de vereniging was:
- Het bevorderen van goede contacten en de samenwerking tussen de kerken en de leden van de vereniging.
- Het stimuleren van de leden tot hun taak.
- Het bevorderen van de totstandkoming van verantwoorde regelingen betreffende het verlenen van bevoegdheden om kerkdiensten te leiden, catechisatie te geven en in zielszorg en gemeenteopbouw te werken.
- Het adviseren van leden in geval van klachten en conflictsituaties.
- Het bevorderen van deelname aan de classicale en synodale gesprekken betreffende de positie en taakverdeling van de pastoraal werker binnen de kerken.
Het bestuur van de "Hervormde" vereniging was niet erg enthousiast over de oprichting van een Gereformeerde vereniging en er moest worden uitgelegd dat de problemen in de Gereformeerde kerken in die tijd van een geheel andere aard waren dan in de Hervormde kerk.
Na bijna 20 jaar gescheiden optrekken werden de contacten met de Hervormde vereniging steeds frequenter en werd er enkele jaren achtereen gezamenlijk vergaderd. Een positieve ontwikkeling.

C. Huidige situatie en toekomst perspectieven

De "oude" Vereniging voor Pastorale Werkers en de Gereformeerde Vereniging voor Pastorale Werkers hebben elkaar sinds twee jaar Verenigingf gevonden. Onder de naam "Vereniging Kerkelijk Werkers" werd dit in mei 2003 officieel ondertekend.

Het doel is samen groeien naar een beroepsorganisatie. Ons product is dienstverlening, informatie verstrekken en opkomen voor de persoonlijke en/of collectieve belangen van de Kerkelijk Werkers. We staan niet in het ambt en aan onze positie in de officiële structuur van de kerk valt veel te verbeteren. In de komende jaren zullen we nog heel wat hindernissen moeten nemen om duidelijk te maken dat het spoor van de predikanten kerk in de praktijk achterhaald is. Teamwerk van predikanten en kerkelijk werkers, ook over gemeente grenzen heen is een nieuwe win-win situatie. Beiden met eigen competentie ter aanvulling en versterking van de gemeenten van de toekomst!
Onze doelgroep is kerkelijk werkers met een erkend testimonium. Op dit moment zijn er bijna 300 van de ruim 700 bevoegde kerkelijk werkers lid van onze Vereniging. Voor het komende jaar een enorme uitdaging, om ons ledental te verdubbelen.

Een nieuw bestuursmodel

We zijn toe aan een nieuw bestuursmodel. Onze bereikbaarheid en slagvaardigheid, zijn de kern begrippen voor het komende jaar.
Onze ledenadministratie is binnen kort klaar voor professioneel gebruik. Voorlopig is er een vrij nieuw bestuur, dat bestaat uit 8 leden. Alle bestuursleden hebben taken! In een uitgebreid werkplan is duidelijk wat de inhoud is per functie. Zij houden regelmatig onderling contact per telefoon en e-mail. Mogelijk zal er over een jaar ook een dagelijks bestuur komen.

Naast het bestuur worden er werkgroepen opgericht.
1 De werkgroep symposia was er al, maar was altijd ad hoc en vanuit het bestuur.
2 De werkgroep leden contact is nieuw. De opzet is 1 keer per jaar in het voorjaar contact met alle leden. Dit gebeurt aan de hand van een soort protocol, met vragen over werk en uren. Ook vragen we of er een door het Landelijk Diensten Centrum goedgekeurde arbeidsovereenkomst is. Dit is van groot belang om preventief conflicten voor te zijn. Tevens kunnen er vragen gesteld worden door leden die je kunt beantwoorden of door verwijzen. Ook is het een uitgelezen kans om onze jaarvergadering met de daaraan gekoppelde symposia persoonlijk te promoten.
3 De werkgroep pr nieuwe leden werven is een nog te vormen tijdelijke werkgroep. Momenteel krijgen rond de 50 mensen per jaar het testimonium uitgereikt. Zij krijgen, sinds twee jaar, bij deze uitreiking een PR set van ons. De stuurgroep zal proberen collega's, die in het jaarboek van de kerk staan, aan te sporen lid te worden.

De ontwikkelingen gaan de laatste jaren steeds sneller binnen de kerk en ook in onze organisatie. Wilt u meer weten of meedoen, we horen het graag!

A. Geschiedenis van de kerkelijk werkers in de Hervormde kerk, geschreven door ds. Arie Schellevis
B. Geschiedenis van de kerkelijk werkers in de Gereformeerde kerken, geschreven door Wiebe Visser
C. Huidige situatie en toekomst perspectieven, geschreven door Martin Mensink

Austerlitz, 18-12-03

 

 

Nieuws